In de vorige blogpost ging het over destructieve leiders. Hier staat de vraag centraal: hoe herken je deze leiders en wat hebben ze met elkaar gemeen?
Politieke leiders, zoals staatshoofden en premiers, worden gevaarlijk als ze zichzelf als boven de wet verheven zien. Als ze denken dat het recht niet meer op hen van toepassing is omdat ze het recht juist gebruiken om alles naar hun hand te zetten en dus het recht niet langer als een regulering, leidraad van hun eigen machtsgebruik zien. Het doel van de scheiding der machten (uitvoerende macht, wetgevende macht en rechterlijke macht) is nu juist dat de macht van de politieke machthebbers ingeperkt wordt. Dat is nodig want macht corrumpeert. De burger moet beschermd worden tegen arbitrair machtsmisbruik van de staat en de politieke machthebbers in die staat. Daarom hebben we behalve de scheiding der machten ook de mensenrechten die in onze grondwet maar ook in internationale verdragen vastgelegd zijn. Destructieve leiders trekken zich echter weinig van deze rechten aan en streven naar absolute macht zonder inperking.
Ze hebben een gepolariseerd wereldbeeld waarin zijzelf en hun eigen groep goed zijn en hun politieke tegenstanders en andere vijanden, het kwaad vertegenwoordigen. Ze kwalificeren vervolgens het gebruik van extreem geweld als gerechtvaardigd in de strijd van goed tegen het kwaad (zoals o.a. Hitler ten aanzien van de Joden deed en zoals Netanyahu nu in de oorlog met Hamas en Hezbollah doet) zonder daarbij de daarvoor geldende regels (de mensenrechten en het humanitaire oorlogsrecht) te respecteren waardoor inmiddels al meer dan 41000 burgerslachtoffers in Gaza zijn vermoord.
Ze dulden geen tegenspraak en verzamelen een grote schare van jaknikkers om zich heen (zoals bijvoorbeeld iemand als Poetin heel expliciet doet) en kwalificeren een ieder die kritiek uit als een gevaarlijke verrader of spion (Poetin) of als antisemiet (Netanyahu). Het maakt dat niemand meer kritiek durft te uiten, niemand meer een ander geluid durft te laten horen en niemand tegenwicht biedt.
Ze misbruiken veelal het rechtssysteem om politieke opponenten en criticasters te vervolgen en op te sluiten of laten hen zelfs vermoorden. Poetin is daar een meester in: Hij liet Michail Khodorkovsky strafrechtelijk vervolgen en veroordelen; Navalny werd vervolgd en later (na enkele eerdere mislukte pogingen) vermoord; Sergei Magnitsky werd dood gefolterd en andere werden gedood en/of stierven onder mysterieuze nooit opgeloste omstandigheden zoals onder andere Anna Politkovskaya (dood geschoten voor de lift van haar woning), Boris Nemtsov (doodgeschoten vlakbij het Kremlin) en Boris Berezovsky (“zelfmoord”).
Ze ondermijnen de vrije pers, sluiten onwelgevallige nieuwszenders, verspreiden desinformatie en politieke propaganda waardoor ze een volledige eigen werkelijkheid kunnen creëren zoals George Orwell in zijn boek 1984 al voorspelde. En ze houden stug vast aan hun eigen gelijk. Netanyahu, die het Israëlische leger het meest morele leger ter wereld blijft noemen, ondanks massaal bewijs van het tegendeel. Zie daarvoor behalve de vele openlijke misdrijven ook de organisatie: Breaking the silence, een organisatie van Israëlische veteranen die openlijk naar buiten komen met de in hun ogen onacceptabele schendingen die het Israëlische leger reeds lang voor 7 oktober 2023 beging. Zij pleiten voor een einde van de onmenselijke bezetting in Israël en de wrede en onrechtvaardige manier waarop deze wordt afgedwongen.
Destructieve leiders hebben iedere vorm van zelfkritiek verloren en zien zichzelf als de redders van hun vaderland, de enigen die het vaderland kan beschermen. Velen zijn narcistisch en leiden aan grootheidswaanzin. Ze wanen zich God of de boodschapper van God; de grootste personen op aarde en ze doen alles om aan de macht te blijven. Het is ook om die reden dat ze denken dat ze boven de wet staan. Ze geloven dat namelijk vaak ook echt: het recht is een middel om hen te helpen, niet een toetssteen voor hun eigen handelen: zij zijn immers onfeilbaar.
Op dit moment zijn er talloze van dergelijke leiders die overal op de wereld de macht gegrepen hebben en deze vervolgens ook niet meer los willen laten. Ze proberen steeds vaker met succes hun kiezers ervan te overtuigen dat er sprake is van een enorme crisis die alleen zij, de sterke nietsontziende en meedogenloze leiders, het hoofd kunnen bieden. En ook alleen maar als ze ongebonden en vrij van de beperkingen die het recht hen oplegt, kunnen opereren. Terwijl in werkelijkheid zij zelf met een dergelijke handelswijze waarbij het recht opzijgezet wordt, het grootse gevaar vormen.
Een verkorte versie hiervan is geplaats op mijn LinkedIn feed.
Voor veel meer en uitgebreidere informatie en verwijzingen verwijs ik naar mijn boek: Perpetrators of mass atrocities – terribly and terrifyingly normal? (Routledge 2024 – 35 Euro) en de ook reeds eerder genoemde afleveringen in onze podcast serie Terribly and Terrifyingly Normal? (met Nicola Quaedvlieg als host) en meer in het bijzonder de afleveringen: ‘The men pulling the strings’ met als gast Maartje Weerdesteijn en ‘The leaders we deserve’ met Barbara Kellerman