In de discussie over wat daders drijft worden vaak verschillende motieven genoemd zoals gehoorzaamheid, ideologie, haat, eigenbelang, groepsdruk en sadisme. Ook wordt vaak de vraag gesteld: wat drijft mensen om oorlogsmisdrijven te plegen? Hoe en waarom raken ze betrokken bij genocide of waarom plegen ze een terreuraanslag? Deze vragen zijn niet gemakkelijke te beantwoorden want daders verschillen heel erg van elkaar. In mijn boek Perpetrators of Mass Atrocities – Terribly and Terrifyingly Normal? (Routledge 2024 – 46 Euro) maak ik onderscheid tussen verschillende type daders. De destructieve leider, de carrièremaker, de fanaat, de profiteur, de sadist en de volger om er maar een paar te noemen van de in totaal 14 types. In deze blogreeks beschrijf ik de types, te beginnen bij de destructieve leider.
Het eerste type dader in de dadertypologie van mijn boek is de ‘criminal mastermind’ zoals ik hem in het engels genoemd heb, oftewel de destructieve leider (type #1). Hij – het is bijna altijd een hij- staat bovenaan de bevelsstructuur. Hij bepaalt de richting en het beleid en creëert de context waarin andere daders hun misdrijven begaan. Ze staan aan het hoofd van een repressief of genocidaal regime. Historische en goed gedocumenteerde voorbeelden van dergelijke daders zijn Adolf Hitler, Josef Stalin, Mao Zedong, Pol Pot en Saddam Hussein. Maar ook veel meer hedendaagse voorbeelden vallen hieronder zoals Vladimir Poetin en Benjamin Netanyahu.
Hoewel ze meestal niet psychologisch getest zijn door een psycholoog of psychiater, kan wel gezegd worden dat velen van hen psychopatische (geen geweten, geen empathie en geen angst), narcistische (verliefd op hun eigen verwrongen zelfbeeld) en Machiavelianistische (manipulatieve machtswellust) karaktertrekken hebben. Karaktertrekken die tezamen de Dark Triad genoemd worden. Het zijn karaktertrekken die vaak geassocieerd worden met leiderschap maar tevens een gevaarlijk mix en de basis voor destructief leiderschap kunnen vormen.
Waar veel andere daders als gewone mensen gezien kunnen worden, zijn deze daders niet gemiddeld of gewoon. Anders dan vele anderen begaan ze geen ‘crimes of obedience’ (misdrijven op bevel van anderen) maar zijn zij degene die de bevelen geven, de lijnen uitzetten, het beleid bepalen. Zij kiezen op een gegeven moment voor het geweld – extreem geweld. Maar waar ook voor gewone doorsnee mensen geldt dat ze in daders kunnen transformeren –veranderen deze daders ook: het gaat vaak van kwaad tot erger.
Ze kunnen gedreven worden door een ideologie (zoals Pol Pot, Mao maar ook iemand als Osama bin Laden), door machtswellust (zoals Slobodan Milosevic en Vladimir Poetin) of een expliciete vernietigingsdrang (zoals Hitler). Ze zien zichzelf als boven de wet verheven, achten zich daar niet aan gebonden. Het doel heiligt immers de middelen en zij zijn goed en hun vijanden, degene tegen wie ze strijden, zijn de verpersoonlijking van het kwaad en in de strijd van het goed tegen het kwaad menen ze dat alles geoorloofd is.
Veel van deze leiders hebben een zware jeugd gehad. Soms omdat ze een alcoholistische of gewelddadige vader hadden zoals Hitler, Stalin, Saddam Hussein, Mao en Ceausescu of door de dood van een of beide ouders, zoals Mobutu en Bokassa. Ze zitten in een overlevingsmodus en zijn keihard, meedogenloos en niets en niemand ontziend. Ze willen de wereld veranderen: een betere wereld maken of deze naar hun hand zetten. Dat is de uitweg uit hun eigen misère denken ze en ze vechten zich een weg naar de macht, naar controle.
Ze zijn binnen de dadertypologie de belangrijkste daders, degene die richting geven maar ze kunnen alleen met steun van anderen aan de macht komen. Dat zijn hun naaste medewerkers (types 2 en 3: de Fanatici en Carrièremakers waarover later meer) maar ook zonder steun van het grote publiek kunnen ze niet veel. Hitler werd door het volk gekozen, Stalin door zijn partij, Mao greep de macht na een revolutie. Vaak zijn ze charismatisch en worden als grote sterke leiders gezien die een volk in nood kunnen helpen. Ze creëren vaak een persoonsverheerlijking rond hun eigen persoon en schrikken er dan niet voor terug om de geschiedenis te herschrijven waarin hun eigen rol dan veel groter wordt dan die daadwerkelijk was. Ze laten gigantische standbeelden maken en levensgrote foto’s die overal opgehangen zoals Saddam Hussein dat deed, de Roemeense leider Ceacescu en de Noord Koreaanse leiders, Kim Il-sung and Kim Jong-il dat deden en nog doen.
Maar hoe herken je destructieve leiders? En over welke leiders moeten we ons zorgen maken? Lees er meer over in de volgende blogs
Zie voor een uitgebreidere beschrijving en alle bronverwijzingen het eerste hoofdstuk van mijn boek: Perpetrators of Mass Atrocities – Terribly and Terrifyingly Normal?‘
Zie verder ook de podcast afleveringen in onze podcast serie Terribly and Terrifyingly Normal? (met Nicola Quaedvlieg als host) en meer in het bijzonder de afleveringen: ‘The men pulling the strings’ met als gast Maartje Weerdesteijn en ‘The leaders we deserve’ met Barbara Kellerman .